Zile Maşathöyük
Zile ilçesi Yalınyazı köyünde yer alan Maşathöyük Ören yerinde 1973 – 1984 yılları arasında yapılan kazılar sonucunda, Tokat tarihine ışık tutabilecek çok önemli eserler ortaya çıkarılmıştır. Bu eserlerin en önemlisi de Hitit Çivi yazısı ile yazılmış tabletlerdir. Kazılar sonucu ortaya çıkarılan bu eserler Tokat müzesinde teşhir edilmektedir. Maşat Höyük’de M.Ö. 3.000 de eski Tunç Çağı M.Ö. 2.000 de Hitit Çağı M.Ö. 1.000 de Frig ( Demir ) Çağı yaşayan 3 dönem mevcuttur. Maşat Höyükte Boğazköy Hattuşaş Hitit İmparatorluğuna bağlı bir uç Beyinin Sarayı bulunmuştur.
Ayrıca, şehrin taşla döşenmiş oldukça geniş caddeleri ortaya çıkartılmıştır. Bunun yanında Türkiye’nin hiçbir yerinde şimdiye kadar rastlanmamış olan Sarayların ısıtılması için kullanılan pişmiş topraktan yapılmış bir maltız da burada ortaya çıkartılmıştır. Kazılar sonucu ortaya çıkartılan en önemeli eserler bu sarayda kullanılan malzemeleredir. Pişmiş topraktan yapılan kaplar, ritonlar ( Dini kaplar ), çeşitli mühürler bulunmaktadır.
Erbaa Horoztepe
İlçe merkezinin güneydoğusunda imbat deresi mevkiinde yer alan Horoz Tepe’de MÖ. 2000-600 yıllarında irili ufaklı birçok yerleşim alanı bulunmaktadır.
Horoz Tepe’de M.Ö. 3000 yılına ait bir mezar ortaya çıkartılmıştır. Bu mezarlıkta bulunan madeni ve altın süs eşyaların yanı sıra, altın ve bronzdan yapılmış çocuğunu emziren kadın heykelciği, halen Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde teşhir edilmektedir.
Sulusaray, Sebastopolis Antik Kenti
İlçe merkezinde yer alan Antik kent tarihi ilk Tunç Çağında başlayan büyük bir höyük üzerine kurulmuştur. Bazı kaynaklarda M.Ö.1.yüzyılda kurulmuş olduğu kaydedilmektedir. Roma İmparatoru Traianus zamanında (M.S. 98–117) Pontus Galaticus ‘la, Polemoniacus Eyaletlerinden ayrılarak Kapadokia eyaletine dahil edilmiştir. Sebastapolis kelime olarak Latincedir. (Sebasto; büyük, ulu, azametli, polis; şehir) “Büyük azametli şehir” denmektedir. 1987 yılında Tokat Müze Müdürlüğünce yapılan kurtarma ve sondaj kazıları sonucunda elde edilen verilerle, daha önce ortaya çıkmış bulunan mimari parçalar değerlendirildiğinde kentin, Helenistik, Roma ve Bizans Dönemlerinde önemli bir yerleşim alanı olduğu anlaşılmaktadır. Comana Pontica’da yapılan yüzey araştırmaları sonucu ele geçen buluntular Sebastapolis buluntuları ile büyük benzerlikler göstermektedir. Bu da söz konusu 2 şehrin aralarında yakı ilişkiler bulunan çağdaş 2 yerleşim alanı olduklarını ortaya koymaktadır.
Ayrıca Sulusaray’ın yaklaşık 3 km. güneyindeki Ilıca köyü yakınlarındaki Asklepion olması muhtemel, tabanı mozaiklerle kaplı bir yapı açığa çıkarılmıştır. Roma Dönemi’nde önemli ticaret yolları üzerinde bulunan Sebastapolis antik kentinin çok küçük bir bölümü açığa çıkarılabilmiştir.
Artova Yeraltı Yerleşimi
Artova ilçesine bağlı Boyunpınar köyünün 500 m. kuzeyindeki Özündürük mevkiinde ana kaya blokuna oyularak yapılmıştır. Erken Hıristiyanlık dönemine ait bu yeraltı yerleşimi 1995 yılında Tokat Müzesi tarafından yapılan temizlik kazısı ile açılmış ve hizmete sunulmuştur. Bu yeraltı yerleşimi üç koridorlu ve üç katlı olup, salonlar, küçük odalar ve küçük bir tapınaktan oluşmaktadır.
Gümenek - Comana Pontika Antik Kenti
Tokat’ın Helenistik, Roma ve Bizans Dönemindeki yerleşim merkezidir. Roma, antik yol ağı üzerinde bulunan Comana Pontica'nın Roma ve özellikle Bizans dönemlerinde çok önemli bir yerleşim alanı olduğu bilinmekte olup, Strabon, Comana’yı önemli bir ticaret merkezi olarak tarif eder.
2004 yılında başlayan yüzey araştırmaları sırasında, Erken Tunç Çağı’ndan Osmanlı Dönemi’ne uzanan birçok küçük yerleşim tespit edilmiştir. 2009 yılında kazı çalışmaları başlatılmış, Hamam Tepe’nin en son kullanım evresini temsil eden Geç Bizans/Selçuklu Dönemi ne ait işlikler ve yerleşimi çevreleyen sur duvarları ve anıtsal boyutta altıgen bir havuz yapısı ortaya çıkarılmıştır. Kazı çalışmalarının önümüzdeki yıllarda genişleyerek devam etmesi ve Hellenistik Dönem Mitridat Krallığı dönemine kadar ulaşması beklenmektedir. Kazı çalışmaları halen devam etmektedir.